|Φάκελος| Ο λόγος στον μεταφραστή: Η Λένα Σαμαρά συνομιλεί με την Άννα Γρίβα
Αγαπητή Λένα, οι περισσότεροι σε γνωρίζουμε ως ποιήτρια. Με την πρόσφατη μεταφραστική σου εργασία, όμως, ανακαλύπτουμε και μια άλλη δημιουργική πτυχή σου. Τι ήταν αυτό που σε παρακίνησε να μεταφράσεις το συγκεκριμένο έργο του F. Scott Fitzgerald; Θα ήθελες να μας μιλήσεις εν συντομία για αυτό;
Η γραφή του F. Scott Fitzgerald στα Χειμωνιάτικα όνειρα (Winter dreams) με γοήτευσε τόσο που αποφάσισα να καταπιαστώ με το κείμενο και μεταφραστικά. Ο Φιτζέραλντ είναι ένας συγγραφέας που συνομιλεί με το παρόν γιατί το έργο του στοχεύει στον πυρήνα της ανθρώπινης εμπειρίας. Η εποχή του, που ο ίδιος ονόμασε «Εποχή της τζαζ», δίνει το φόντο και τον παλμό για μια ουσιαστική εξιστόρηση της εσωτερικής πάλης των χαρακτήρων, των προσδοκιών, των ονείρων και της διάψευσής τους. Η γραφή του φωτίζει τις ρωγμές των πραγμάτων, γι’ αυτό είναι μια γραφή απίστευτα γοητευτική.
Θα πρέπει να πούμε πως το συγκεκριμένο βιβλίο εκδίδεται από τον νεοσύστατο εκδοτικό οίκο Χνάρι, του οποίου είσαι η δημιουργός. Πώς πήρες μια τέτοια απόφαση και ποια σχέση θα έχει ο εκδοτικός σου οίκος με τη μεταφρασμένη λογοτεχνία;
Η απόφαση προέκυψε λόγω της αγάπης μου για το βιβλίο και της πίστης πως κάθε καλό βιβλίο αφήνει μέσα μας ένα σημάδι, ένα ανεξίτηλο χνάρι. Πρόκειται για την υλοποίηση μιας σκέψης που επεξεργαζόμουν τα τελευταία χρόνια. Το όραμα των εκδόσεων είναι η έκδοση βιβλίων που θα συντροφεύουν και θα εμπνέουν τον αναγνώστη, που θα του γεννούν την επιθυμία να επιστρέφει σ’ αυτά ξανά και ξανά. Δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στη μεταφρασμένη λογοτεχνία. Στόχος του εκδοτικού είναι να συστήσει στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό σύγχρονες αξιόλογες λογοτεχνικές φωνές, από όποια γωνιά του κόσμου και αν προέρχονται, αλλά και να δώσει νέα πνοή σε κείμενα διαχρονικών συγγραφέων.
Θα ήθελες να μας αναφέρεις μια μεταφραστική εμπειρία σου που να λειτούργησε για εσένα ως «πρόκληση» λόγω μιας ιδιαίτερης δυσκολίας που χρειάστηκε να αντιμετωπίσεις;
Μια φράση απόλυτα φυσικά διατυπωμένη από τον Φιτζέραλντ για την εποχή που έγραψε και έζησε, θα μπορούσε ίσως να ξενίσει σήμερα αν γινόταν ακριβής μετάφρασή της. Η ισορροπία ανάμεσα στην πιστή απόδοση του πρωτοτύπου και στην προσαρμογή στις σύγχρονες κοινωνικές ευαισθησίες ώστε να μην αλλοιώνεται ούτε το ύφος ούτε το ιστορικό πλαίσιο του κειμένου ήταν ένα ζητούμενο και ταυτόχρονα μια συνεχής «πρόκληση» και αναμέτρηση με το «τότε» και το «τώρα».
Με ποιον τρόπο θεωρείς πως η ποιητική σου ιδιότητα επιδρά στη μεταφραστική διαδικασία; Και το αντίστροφο: η μετάφραση σε διαμορφώνει ως ποιήτρια;
Προσπάθησα στη μετάφραση του Winter dreams να αποδώσω όσο μπορούσα πιστότερα το τόσο ιδιαίτερο ύφος του Φιτζέραλντ, με τον, πολλές φορές, ανορθόδοξο τρόπο γραφής, που θα μπορούσε να βρει μουσικό αντίστοιχο στην τζαζ, με τους αριστοτεχνικούς αυτοσχεδιασμούς της. Ο Φιτζέραλντ γράφει με τρόπο ποιητικό, υφαίνει μαγευτικές εικόνες, οι λεπτές αποχρώσεις στους χαρακτήρες τούς φέρνουν δίπλα μας, ακούμε την ανάσα τους. Σίγουρα το οπλοστάσιο του μεταφραστή είναι σημαντικό για να αναμετρηθεί με ένα κείμενο. Από την άλλη, η ουσιαστική προσπάθεια έγκειται στο να προσεγγίσεις την γνησιότητα του πρωτοτύπου, όχι να επιβάλλεις στο κείμενο το δικό σου ύφος. Το κέρδος από αυτή τη διαδικασία είναι η απίστευτη γοητεία του να εμβαθύνεις στη γραφή ενός συγγραφέα που σε συγκινεί βαθιά και ο πλούτος από αυτή τη συνάντηση καταγράφεται στις παρακαταθήκες του μεταφραστή.
Υπάρχουν άλλες λογοτεχνικές, μεταφραστικές ή μελετητικές εργασίες που ετοιμάζεις αυτόν τον καιρό και είναι προς το παρόν ανέκδοτες;
Οι εκδόσεις Χνάρι ξεκινούν συνεργασία με τους ιταλικούς εκδοτικούς οίκους Feltrinelli και Marsilio, συστήνοντας νέες φωνές στο αναγνωστικό κοινό και ανοίγοντας ένα παράθυρο στη σύγχρονη ιταλική λογοτεχνία. Από τον εκδοτικό οίκο Feltrinelli θα εκδώσουμε σε μετάφραση, κατά το επόμενο διάστημα, τα μυθιστορήματα Di madre in figlia της Concita De Gregorio και La nebbia e il fuoco του Roberto Cotroneo, καθώς και το non-fiction Il gelso di Gerusalemme της Paola Caridi. Από τον εκδοτικό οίκο Marsilio θα εκδώσουμε σύντομα το μυθιστόρημα La domenica vestivi di rosso της Silvana Grasso. Είμαστε πολύ χαρούμενοι γι’ αυτήν την ξεχωριστή συνεργασία.
Αγαπητή Λένα, σε ευχαριστούμε θερμά για αυτή τη συζήτηση!
Σ’ ευχαριστώ πολύ, Άννα, για την επικοινωνία και τη φιλοξενία.
Πηγή: literature.gr